Nauka na ubogo i na przestarzałym sprzęcie. Aplikacje na pół miliarda złotych, a funduszy raptem 170 milionów.

Rosnące wymagania finansowe środowiska naukowego przekraczają możliwości budżetowe resortu w zakresie utrzymania infrastruktury naukowo-badawczej i stanowisk badawczych – oznajmił PAP wiceminister nauki prof. Marek Gzik. Jak dodał, ministerstwo ma do rozdysponowania w konkursie 170 mln zł, a złożone podania wynoszą 500 mln zł.

Mowa o kwestii dotacji przyznawanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego placówkom naukowo-badawczym na utrzymanie infrastruktury naukowo-badawczej i stanowisk badawczych. W tej edycji konkursu (na lata 2025-2027) jedynie 18 podań otrzymało wsparcie finansowe (w tym 11 jednostek publicznych i 7 niepublicznych – jak ustaliła PAP w MNiSW). Sprawę ujawnili naukowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, kiedy ich radioteleskop RT4 nie pozyskał funduszy na następne trzy lata. Do tej sytuacji odniósł się minister nauki Marcin Kulasek, a także premier Donald Tusk, obiecując jednak wsparcie finansowe.

O komentarz PAP poprosiła wiceministra nauki i szkolnictwa wyższego prof. Marka Gzika. – W ciągu przeszło 20 lat przynależności Polski do Unii Europejskiej organizacje naukowe zainwestowały miliardy złotych w rozwój bazy badawczej. Sprzęt ten się zużywa, potrzebuje obsługi, naprawy i unowocześnienia. W związku z tym każdego roku wzrastają potrzeby finansowe środowiska naukowego, które manifestują się w podaniach przesyłanych w celu finansowania – stwierdził.

Jak zaznaczył, ministerstwo na ten cel w roku 2025 zabezpieczyło 170 mln zł – z czego ponad 100 mln to zobowiązania z wcześniejszych lat. – Niestety wymagania zdecydowanie przewyższyły możliwości budżetowe – zaakcentował. W związku z tym zaledwie 18 projektów (11 z jednostek publicznych i 7 z niepublicznych) zakwalifikowano do dofinansowania z puli przeznaczonej w kategorii finansowania specjalistycznego sprzętu naukowo-badawczego.

– To kłopotliwa sytuacja dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, musimy przeanalizować nasze opcje i wesprzeć badaczy w zachowaniu potencjału badawczego. Suma, jaka jest wymagana tylko na rok 2025, to przeszło 500 mln zł – zasygnalizował prof. Marek Gzik.

Wiceminister wspomniał, że MNiSW podejmuje wysiłki, aby w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju uruchomić program INFRASTART dedykowany finansowaniu utrzymania infrastruktury badawczej. – Mam nadzieję, że zostanie on uruchomiony jeszcze w bieżącym roku – oznajmił.

Z kolei w kolejnym roku, dzięki działaniom ministerstwa w Funduszu Dopłat, mają pojawić się zasoby na domy studenckie. – To pozwoli zdjąć obciążenie ze środków na edukację, z których część będziemy mogli skierować na utrzymanie specjalistycznego sprzętu naukowo-badawczego – ogłosił wiceminister Marek Gzik.

Dodał, że resort nauki prowadzi również rozmowy z Ministerstwem Finansów odnośnie do podniesienia nakładów na badania i rozwój.

Dotychczas ministerstwo nauki nie przedstawiało wykazu podań, powołując się na zapisy ustawowe, zgodnie z którymi – z uwagi na fakt, że były one oceniane przez zespół ekspertów – nie stanowią informacji powszechnie dostępnej. Niemniej jednak zrobiła to parę dni temu posłanka Razem Marcelina Zawisza, publikując zdjęcia wykazu na swoim profilu na platformie X.

Z udostępnionych informacji wynika, że wykaz odrzuconych podań obejmuje 241 pozycji na łączną sumę ponad 520 mln zł. Finansowania nie otrzymały m.in. Muzeum i Instytut Zoologii PAN na Centralę Obrączkowania Ptaków, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB na Krajowy Bank Genów czy Uniwersytet Warszawski na Polski Teleskop Fotometryczny w Obserwatorium Las Campanas w Chile ani na bazę wykopaliskową w Gonio (Gruzja).

Posłanka zamieściła także fotografię wykazu podań, które pozyskały dofinansowanie. Ten zawiera 18 pozycji na łączną sumę ponad 170 mln zł. Znajduje się tutaj m.in. Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego (zarządzana przez Instytut Biochemii i Biofizyki PAN), Polska Stacja Polarna na Spitsbergenie (Instytut Geofizyki PAN), Międzynarodowe Centrum Matematyczne im. Stefana Banacha (Instytut Matematyczny PAN), reaktor jądrowy MARIA (Narodowe Centrum Badań Jądrowych) czy statek „Oceanograf” Uniwersytetu Gdańskiego.

O konkursie na subwencje na utrzymanie aparatury naukowo-badawczej i stanowisk badawczych, głośno było także w zeszłym roku, zwłaszcza o braku finansowania dwóch projektów: statku „Oceania” przynależącego do Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk oraz Centrali Obrączkowania Ptaków należącej do Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN. Wówczas ministerstwo nauki tłumaczyło, że ilość dostępnych środków nie pozwala na dofinansowanie wszystkich projektów, a podania oceniane są przez specjalistów. Ostatecznie ministerstwo podjęło jednak decyzję o przyznaniu środków dla Instytutu Oceanologii PAN na utrzymanie statku naukowo-badawczego „Oceania” w kwocie 24 mln zł na lata 2024-2026.

Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)

akp/ agt/ mow/

Źródło